Linia Molotowa odcinek południowy.

Tytuł : Wzgórze Hrepcianka
Fragment linii Mołotowa



Autor : Dariusz Hałucha

Wzgórze Hrepcianka
Fragment linii Mołotowa

Geneza powstania Linii Mołotowa
Niemiecko-sowiecki układ o granicy i przyjaźni z 28 sierpnia 1939 r. (pakt Ribbentrop-Mołotow) wytyczający nową wspólną granicę na Linii San-Bug-Narew-Pisa spowodował, że wznoszone w latach trzydziestych sowieckie umocnienia na granicy określonej traktatem ryskim znalazły się na głębokich tyłach. Znaczące przesunięcie się na zachód terytorium sowieckiego wymusiło budowę umocnień na nowej granicy i zaprzestanie prac przy tzw. Linii Stalina, składającej się z ok. 4 500 stałych obiektów fortyfikacyjnych. Umocnienia budowane w latach 1939-1941 przez Sowietów nazwano linią Mołotowa. Trudno dziś jednoznacznie określić czy prace zabezpieczające zachodnie rubieże Związku Sowieckiego miały jedynie charakter odstraszający, a nowa granica uznawana przez Moskwę za ostateczną. Istnieje także hipoteza Wiktora Suworowa, dość dobrze udokumentowana sugerująca, że Linia Mołotowa służyć miała wsparciu przygotowywanego przez Stalina na lipiec 1941 r. - ataku na III Rzeszę.


System fortyfikacji Linii Mołotowa, podobnie jak linii Stalina zaprojektował generał - lejtnant wojsk inżynieryjnych Dmitrij Michałowicz Karbyszew. Całością prac zabezpieczenia granicy zachodniej Związku Sowieckiego kierowała Rada Techniczna przy Głównym Zarządzie Inżynieryjnym, której przewodniczył zastępca ludowego komisarza obrony marszałek Boris Michałowicz Szapocznikow.
W obecnych granicach państwa polskiego istnieją do dziś dwa fragmenty Linii Mołotowa:
· Północny obejmujący schrony bojowe Grodzieńskiego, Osowieckiego, Zambrowskiego i Brzeskiego Rejonu Umocnionego
· Południowy z częścią Rawskiego i Przemyskiego R.U.


Łącznie w pozostałych dziś w granicach Polski zachowało się wg inwentaryzacji przeprowadzonej przez WP na przełomie lat 40 i 50 ok. 100 obiektów różnych typów, w tym 32 znajduje się na terenie gminy Horyniec leżącej na południowo wschodnim roztoczu.Skupimy się na najciekawszym kompleksie schronów usytuowanych na terenie Brusna Nowego dokładnie na tzw. Wzgórzu Hrepcianka .Schrony znajdujące się tam były budowane w tym samym czasie, co reszta schronów linii Mołotowa, i były tak samo uzbrojone. Na wielu mapach zaznaczone są tylko przeważnie 3 bunkry, ale według map wojskowych pochodzących z czasu inwentaryzacji znajduje się tam 6 bunkrów i tak też jest w rzeczywistości.


Schrony usytuowane są na zboczach wzniesienia tak jeden bronił drugi i żeby niebyło możliwości dostać się na odległość zagrażającą obsadzie schronu. Dodatkowo jeszcze budowano tzw. Rowy diamentowe (szkic załącznik,)które miały za zadanie zabezpieczyć od zewnętrznej strony gniazda karabinów i dział przed ewentualnym zasypaniem spowodowanym bliską eksplozją przed czołem schronu oraz uniemożliwić dostanie się wroga pod ścianę czołową jak i niejednokrotnie było miejscem gdzie były odprowadzane łuski poprzez specjalne zsypy(załącznik szkic). Kąt rażenia, jaki posiadały karabiny i działa był tak duży ze mogły prowadzić atak na cele znajdujące się nawet w odległości kilku kilometrów skutecznie zwalczając nie tylko siłę żywą, ale również ciężko opancerzony sprzęt typu czołgi. Konstrukcja, jaką posiadały bunkry była odporna nawet na atak z powietrza. Bezpieczeństwo żołnierzom stacjonującym w schronie zapewniała ich budowa oraz wały ziemi i kamieni, którymi bunkry po wybudowaniu były obsypywane




Ludzie znajdujący się w schronie posiadali kompletne zaplecze sanitarne składało się z bieżącej wody, toalety, sypialni,kuchni. Bunkry posiadały ogrzewanie, własne zbiorniki na ścieki, nie wszystkie posiadały studnie do reszty była doprowadzana rurociągami albo były budowane specjalne zbiorniki na wodę pitną. Posiadały system filtracji powietrza zabezpieczający przed atakiem gazami bojowymi ,jak również odprowadzały z pomieszczenia bojowego gazy które powstawały w wyniku strzelania (szkic załącznik )oraz były wyposażone w drzwi gazoszczelne ale otym w dalszej części. Dodatkowo posiadały ogniwa prądotwórcze zasilające je w energie elektryczną . Wewnątrz znajdowały się specjalne pomieszczenia na żywność które były przeważnie w piwnicy ze względu na niższą temperaturę panująca na niższych kondygnacjach.
Wszystkie schrony były połączone siecią kabli które zapewniały łączność miedzy schronami , schronem dowodzenia oraz poprzez antenę z resztą schronów oraz sztabem.


Możemy wyróżnić kilka typów schronów bojowych :
· schrony do ognia czołowego budowane były w odmianach o dwóch lub trzech zasadniczych kierunkach ognia. Uzbrojenie stanowiły armaty ppanc kal. 45mm sprzężone z ckm i ckm lub tylko ckm-y. Obiekty te nie posiadały kopuł pancernych, ani rowów diamentowych. O wielkości, a także ilości kondygnacji decydowało położenie w punkcie oporu.
· schrony do ognia bocznego i dwubocznego zwane półkaponierami i kaponierami to obiekty zwykle uzbrojone w armatę ppanc kal. 45mm sprzężoną z ckm i ckm (półkaponiery) lub w dwie armaty ppanc kal. 45mm sprzężone z ckm i dwa ckm (kaponiery). Schrony te mogły posiadać dodatkową strzelnice ckm w załamaniu. Występują także odmiany uzbrojone w dwa ckm. Obiekty budowane w pierwszej linii posiadają dwie kondygnacje i rów diamentowy. Wyposażone są w peryskopy do obserwacji okrężnej i czasami w pancerną kopułę obserwacyjną. W głębi punktów oporu schrony te budowane były jako mniejsze i lżejsze, z mniejszą dolna kondygnacją i nie zawsze występującym rowem diamentowym. Na pozycjach tyłowych budowano obiekty do ognia bocznego jako jednokondygnacyjne i bez rowu diamentowego, uzbrojone w armatę ppanc i ckm lub tylko w dwa ckm.
· tradytory artyleryjskie; półkaponiery artyleryjskie to schrony wieloizbowe, jedno lub dwu kondygnacyjne, do prowadzenia ognia bocznego, uzbrojone w dwa działa Zis-7 76,2mm, uzupełniane czasem przez stanowisko ckm. Tradytory wyposażone były w peryskop do obserwacji okrężnej, a niektóre otrzymały kopuły pancerne bojowe ckm lub obserwacyjne. Większość obiektów tego typu posiadała rowy diamentowe, obudowane żelbetową ścianą.
· małe, jednoizbowe schrony artyleryjskie budowane w celu uzupełnienia i wzmocnienia obrony na wybranych kierunkach. W zależności od potrzeb dostosowane do prowadzenia ognia czołowego lub bocznego.
· schrony obserwacyjne to niewielkie jednokondygnacyjne schrony bierne, dwuizbowe z przedsionkiem i strzelnicą rkm obrony wejścia wyposażone w dwa peryskopy do obserwacji okrężnej.
Poszczególne typy bunkrów posiadały odpowiednie wyposażenie :
· pancerze dla pojedynczych dział kal. 76,2mm (stanowisko Ł-17)
· pancerze zestawów przeciw-pancernych (DOT-4)
· pancerze dla ckm wz.10/30 Maxim
· płyty pancerne dla ręcznych karabinów maszynowych.


Armata forteczna 76,2mm wz.1938/1939 (stanowisko Ł-17)
Stanowiska artyleryjski Ł-17 z armatą 76,2mm montowane były w półkaponierach artyleryjskich i w schronach artyleryjskich przystosowanych do prowadzenia ognia czołowego. W większości przypadków montowano w obiektach po dwie armaty, prowadzące ogień we wspólnych kierunkach .
Stanowisko Ł-17 składało się z pancerza i z armaty 76,2 wz.1938/1939 z celownikiem optycznym. Pancerz zbudowany był z dwóch skrzyń stalowych połączonych ze sobą śrubami. Część zewnętrzna grubości 60mm posiadała zestopniowanie antyrykoszetowe, wewnętrzna - półkolista skrzynia pancerna grubości 40mm stanowiła osłonę i gniazdo osadzenia jarzma kulistego o grubości 160mm. W jarzmie zamontowana była lufa z celownikiem optycznym KT-4. Na zewnątrz lufa osłonięta była kołnierzem pancernym o średnicy 230mm. Obrót armaty umożliwiała laweta o łukowatym kształcie zamontowana w dolnej, wewnętrznej części pancerza. Kołyska armaty wyposażona była w odbijacz łusek, które odprowadzała na zewnątrz schronu rura z wylotem pod pancerzem stanowiska lub do zsypu odprowadzającego od razu poza schron.
Stanowisko Ł-17 umożliwiało prowadzenie ognia w zakresie 60 stopni w płaszczyźnie poziomej oraz -12 do +12 stopni w płaszczyźnie pionowej. Maksymalny zasięg ognia wynosił 7300m. Obsługę armaty armaty zamontowanej w schronie stanowiło pięciu żołnierzy: dowódca działonu, celowniczy, zamkowy, ładowniczy oraz donosiciel amunicji. 


Armata przeciwpancerna 45mm wz.1934 (stanowisko DOT-4)
Stanowisko DOT-4 z armatą czołgową 45mm wz.1934 montowane było w półkaponierach, kaponierach oraz w niektórych typach schronów do ognia czołowego.Pancerz strzelnicy składał się z dwóch skrzyń ze stali pancernej o grubości 40mm i masie 1545kG. Część zewnętrzna posiadająca zestopniowanie przeciwrykoszetowe była skręcana z częścią wewnętrzną śrubami. Skrzynia wewnętrzna posiadała w dolnej i górnej części łukowate lawety, na których osadzana była armata ze sprzężonym karabinem maszynowym DS wz.1939 oraz celownikiem optycznym KT-1. Lufa osadzona była w jarzmie kulistym o grubości 230mm obracającym się w 50mm płycie pancernej. Lufa osłonięta była stalowym kołnierzem. W jarzmie znajdował się także wylot lufy sprzężonego z armatą ckm DS oraz wylot lunety celownika optycznego. Ckm montowany był na górnej lawecie po prawej stronie armaty ppanc. Sprzężenie ckm umożliwiało prowadzenie ognia w pełnym zakresie pola ostrzału armaty. Maksymalny zasięg wynosił ok. 5000m, skuteczny 2400m. Broń zasilana była taśmami metalowymi po 50 nabojów. Spust ckm uruchamiany był przez celowniczego armaty, zmianą pojemnika z amunicją zajmował się ładowniczy armaty. Kołyska armaty wyposażona była w odbijacz i rurę odprowadzającą łuski do rowu diamentowego lub zbiornika pod podłogą izby bojowej. Całe stanowisko wraz z uzbrojeniem ważyło 2364kG. Pancerz systemu DOT-4 umożliwiał prowadzenie ognia w zakresie 60 stopni w płaszczyźnie poziomej oraz -12 do +12 stopni w płaszczyźnie pionowej. Maksymalny zasięg ognia armaty wynosił do 3600m, szybkostrzelność wahała się w granicach 20 - 25 strz/min. Obsługa składała się z dowódcy działonu - celowniczego, zamkowego ładowniczego oraz donosiciela amunicji.
Ciężki karabin maszynowy 7,62mm wz.1910/1930 Maksim (stanowisko NPS-3)


Podstawowym ciężkim karabinem maszynowym stosowanym w obiektach "Linii Mołotowa" był ckm Maksim wz.1910 i jego zmodernizowana wersja wz.1910/1930 kal. 7,62mm. Była to konstrukcja działająca na zasadzie swobodnego odrzutu zamka, chłodzona wodą. Karabin zasilany był standardową amunicją 7,62 x 51R Mosin w parcianych taśmach nabojowych w odcinkach 100 i 250 szt.
Ckm montowany był na stanowisku NPS-3. Pancerz stanowiska zbudowany był z dwóch skręconych ze sobą skrzyń, zestopniowanej przeciwrykoszetowo zewnętrznej i wewnętrznej o grubości 35mm. Wewnętrzna część posiadała przymocowana łukowatą lawetę, na której umieszczono poruszające się na rolkach sanie. Ckm umieszczano na górnej części sań wraz z pojemnikiem na amunicję i lunetę celownika KTP. Pancerz stanowiska posiadał jarzmo o grubości 200mm, zabezpieczone gazoszczelną płytką dociskową, w którym osadzano lufę. W czasie prowadzenia ognia gazy prochowe odprowadzane były przez przewody połączone z elektrycznym oraz awaryjnym, ręcznym wentylatorem. Chłodzenie lufy odbywało się przez system zamkniętego obiegu wody, złożonego z dwóch metalowych zbiorników oraz ręcznej pompy. Łuski odprowadzane były na zewnątrz obiektu lub do zbiornika pod podłoga izby bojowej za pomocą rury umieszczonej pod dolna lawetą pancerza. Stanowisko NPS-3 umożliwiało prowadzenie ognia w zakresie 60 stopni w płaszczyźnie poziomej i od -10 do +10 stopni w płaszczyźnie pionowej. Maksymalny zasięg ognia wynosił ok. 5000m, skuteczny 2200m. Obsługa składała się z trzech żołnierzy: dowódcy obsługi - celowniczego, drugiego numeru obsługi oraz donosiciela amunicji.
Ręczny karabin maszynowy 7,62mm wz.1929 DT / wz.1927 DP


Do obrony bliskiej i wewnętrznej obiektów stosowano ręczne karabiny maszynowe wz.1929 DT oraz wz.1927 DP. W strzelnicach flankujących wejście oraz bezpośrednie zapole obiektu montowano płyty pancerne o grubości 30mm z jarzmami o grubości 65mm. Jarzma przystosowane były do montażu 7,62mm ręcznego karabinu maszynowego wz.1929 DT. Obserwacje i celowanie umożliwiał wziernik ze szkłem pancernym umieszczony w tarczach dociskowych jarzma. Po wyjęciu broni jarzmo zamykane było wkładką pancerną o grubości 20mm. Skuteczny zasięg ognia wynosił około 1500m. Karabin zasilany był z dysku mieszczącego 63 naboje. Łuski zbierane były do brezentowego worka umieszczonego pod komorą zamkową. Na wyposażeniu schronów był także klasyczny rkm 7,62 wz. 1927 DP przewidziany jako dodatkowe uzbrojenie wypadowe.


Budowa Schronu
Schrony były budowane z stali i betonu co miało zapewnić mu stabilność i wytrzymałość w czasie trwania bombardowania ostrzału moździerzowego czy ognia prowadzonego na ścianę czołową przez działa nieprzyjaciela . Konstrukcja była przystosowana do obrony przed tego typu atakami. Bezpieczeństwo zapewniał między innymi :
Strop którego grubość wynosiła 190 cm i dzielił się na 2 części wyposażony na krawędziach w specjalne mocowania na siatkę maskującą w postaci wystających kątowników. W strop były wbudowane dodatkowo urządzania filtracyjne powietrze kominy odprowadzające dym z piecyków ogrzewających i agregatów prądotwórczych oraz siec kabli .
Ściana czołowa podobnie jak strop i cała reszta była budowana z żelbetonu ale dodatkowo była wzmocniona pancerną płytą od wewnętrznej strony sięgającą od sufitu poprzez wszystkie kondygnacje . Grubość ściany czołowej wynosiła około 150 cm natomiast pancerna płyta miała grubość około 5 mm . W siane czołową były wbudowane strzelnice wraz z stalowymi osłonami jak również kanały odprowadzające łuski do rowów diamentowych .
Ściany boczne mają grubość około 1 metra ściany działowe były one dosyć grube jak na ściany działowe mimo tego ze były dodatkowo wzmacniane pionowymi szynami to musiały mieć grubość aż 70 cm co zajmowało dużo miejsca wewnątrz schronu ale to było wymagane ponieważ musiały dźwigać potężny strop .
Strop między kondygnacjami miał grubość 40 cm był to jedyny słaby punkt tej konstrukcji ponieważ ich grubość nie dawał wystarczającego zabezpieczenia w przypadku eksplozji wewnątrz schronu spowodowanej np; wybuchem amunicji lub innego ładunku .


Wejście do schronu było dosyć dobrze zabezpieczone i stanowiło poważną przeszkoda dla nieprzyjaciela . Wejście było osłaniane poprzez karabin maszynowy który osłaniał drzwi od wewnątrz oraz czasami drugi który osłaniał przedpole przed drzwiami . po pokonaniu tego zabezpieczenia należało przejść przez pierwsze drzwi aby znaleźć się w przedsionku i przed drugimi pancernymi drzwiami gazoszczelnymi o wymiarach 80x150 cm
Każdy schron posiadał co najmniej jedno wyjście ewakuacyjne które pozwalało na opuszczenie schronu w wyniku jego częściowego zniszczenia znajdowało się on w rożnych miejscach ; w rowach diamentowych przed głównymi drzwiami
Schrony były wyposażone w zabezpieczenie chroniące konstrukcje przed ewentualną falą uderzeniową powstałą w wyniku bliskiej eksplozji .Z dwóch stron schron był obsypywany ziemią i kamieniami w przypadku naszego wzgórza były kamienie wapienne pochodzące z pobliskiej. Takie obsypywanie sprawiało ze fala uderzeniowa prześlizgiwała się po schronie nie powodując żadnych szkód . Ściana czołowa była ja wcześniej było wspomniane pancerną płytą , natomiast od strony wejścia była budowana tzw. szczelina przeciw-ciśnieniowa której zadaniem było zabezpieczenie drzwi gazoszczelnych przed falą . Szczelina przeciw-ciśnieniowa był to otwór o szerokości 20 cm wysokości 200cm umieszczony na ścianie zewnętrznej który pozwał fali uderzeniowej wejść do przedsionka i się rozproszyć zapobiegając uszkodzeniu drzwi .

Wzgórze Hrepcianka w wyniku konfliktu uzbrojone były by celem nie do zdobycia ich uzbrojenie i usytuowanie mogły stanowić barierę nie do pokonania lecz ww. dzieła fortyfikacyjne nigdy nie brały udziału w walce . Niemcy zaatakowali Rosjan zanim oni zdążyli obsadzić i w pełni wykończyć schrony pozostawione bez opieki były wykorzystywane przez UPA a po wycofaniu się UPA były okradane i rozbierane w celu pozyskania elementów metalowych . Przedstawione bunkry istnieją do dnia dzisiejszego i ich stan pozwala na zwiedzanie większości z nich utrudnieniem jest jedynie to ze część z nich została zalana wodami gruntowymi .

******************************************************

Copyright ©   http://militaria2.pl.tl Wszystkie prawa zastrzeżone. Całość ani żaden fragment niniejszej strony nie może być wykorzystany w formie drukowanej lub elektronicznej bez uzyskania zgody autora tekstu oraz autora niniejszej strony internetowej.